बैतडी, डिलाशैनी–१, खुमटधाम —सुदूरपश्चिम प्रदेशको बैतडी जिल्लास्थित खुमटधाममा अवस्थित श्री गौरी वेताल मन्दिरको मुख्य प्रवेशद्वार तथा संरचनाको मर्मत कार्य हालै सम्पन्न भएको छ। यो कार्य विशेष उल्लेखनीय यसकारण पनि बनेको छ कि यो मन्दिरको मर्मत ८ जना बैदेशिक रोजगारीमा रहेका बोहरा परिवारका सदस्यहरूद्वारा सम्पन्न गरिएको हो।
विदेशमा बसेर पनि आफ्नो संस्कृति, कुल–देवता र आस्था प्रती देखाइएको समर्पणले सम्पूर्ण समाजमा सकारात्मक सन्देश प्रवाह गरेको छ।
धार्मिक, ऐतिहासिक र सांस्कृतिक महत्व
श्री गौरी वेताल मन्दिर खुमट दुर्गा भवानी क्षेत्र अन्तर्गत पर्दछ, जुन क्षेत्रलाई स्थानीय भाषा अनुसार “दुर्गाको आली” भनेर चिनिन्छ। यो स्थान धार्मिक, सांस्कृतिक र ऐतिहासिक दृष्टिले अत्यन्त महत्वपूर्ण मानिन्छ। साविकका कोटपेटारा गावीको गनेखानदेखि रुढेश्वर गावीको कुल्थडीगाडसम्मको भौगोलिक क्षेत्रलाई खुमट दुर्गा भवानीको विशेष शक्तिक्षेत्र मानिन्छ।
मन्दिर खुमट दुर्गा भवानी मन्दिरबाट करिब ५००–६०० मिटरको दूरीमा अवस्थित रहेको छ र यहाँ विविध जात–जातिका समुदायहरूले मुख्य देवीको रूपमा खुमट दुर्गा भवानीको पूजा गर्ने चलन रहेको पाइन्छ।
इतिहास र उत्पत्ति : बोहरा जातिको योगदान
श्री गौरी वेताल मन्दिरको उत्पत्ति बझाङ जिल्लाबाट खुमटधाम आएका स्व. दत्त बोहराबाट भएको उल्लेख छ। अभिलेख अनुसार बझाङ जिल्लाबाट आएका बोहराहरूले यो क्षेत्रलाई बसोबासको थलो बनाएर कुल–देवताका रूपमा पूजा गर्न थालेका हुन्।
अहिलेसम्मका अभिलेख र मौखिक परम्पराका आधारमा अनुमान गर्न सकिन्छ कि करिब २५०–३०० वर्षअघि बोहराहरूले यहाँ बसोबास गर्न थालेका थिए।खुमट क्षेत्रमा पहिलो पटक सानो गौरी मन्दिर स्थापना गरी पूजा थालिएको किंवदन्ती पाइन्छ। पछि उक्त क्षेत्रभित्र एक फुटलिङ्ग फेला परेपछि अहिलेको गौरी वेताल मन्दिर निर्माण भएको इतिहास बताइन्छ।
मर्मत कार्य र समुदायको योगदान
हालै सम्पन्न मर्मत कार्य अन्तर्गत मुख्य प्रवेशद्वार, पर्खाल, तथा मन्दिरको संरचनात्मक मजबुतीकरण गरिएको हो। यो कार्य वैदेशिक रोजगारीमा रहेका ८ जना बोहरा परिवारका सदस्यहरू द्वारा आ–आफ्नो आय आर्जनबाट सहयोग जुटाएर गरिएको हो। उनीहरूले मन्दिरको संरक्षण, प्रचार–प्रसार र ऐतिहासिक सन्देशलाई भावी पुस्तासम्म पुर्याउने उद्देश्य लिएका छन्।
मिडिया प्रशारणको अपिल
मन्दिरको महत्व, उत्पत्ति र मर्मतको दस्तावेजीकरणका साथै बोहरा समुदायका तर्फबाट बसन्त बोहोराले देशभरका मिडिया हाउसहरूलाई यस पवित्र स्थलको इतिहास, योगदान र महत्वको प्रसारण गरिदिनुहुन अपिल गरेका छन्।उनको भनाइमा:“हामी विदेशमा भए पनि हाम्रो जरो यहीँ हो। हाम्रो कुल–देवताप्रति कृतज्ञता र उत्तरदायित्व हामी कहिल्यै भुल्न सक्दैनौं।”
निष्कर्ष — संरक्षणको प्रेरणादायी उदाहरण
श्री गौरी वेताल मन्दिरको संरक्षण कार्य केवल एक धार्मिक संरचना सुधार होइन —यो हो धर्म, इतिहास, समुदाय र पहिचानप्रतिको गहिरो प्रेम र उत्तरदायित्वको मूर्त उदाहरण।बोहरा परिवारद्वारा गरिएको यो कार्य सम्पूर्ण नेपाली डायस्पोराका लागि प्रेरणादायी अभ्यास बन्न सक्दछ।
