स्तम्भकार: प्रिन्स युवराज कार्की (युवा व्यवसायी, हाल अमेरिका)
नेपालको राजनीति एउटा यस्तो रंगमञ्च हो, जहाँ दृश्यहरू पटक–पटक फेरिन्छन्, तर मूल पात्र उस्तै रहन्छन्। यी पात्रहरू कहिले नायकको रूपमा त कहिले खलनायकको रूपमा प्रकट हुन्छन्। तर पर्दा पछाडि सधैं चलिरहन्छ—रणनीति, सत्ता र समीकरणको गम्भीर र चतुर खेल। अहिलेको एमालेभित्रको अवस्था र त्यसमा देखिएको केपी शर्मा ओली र विद्या देवी भण्डारीबीचको दूरी यही एउटा नाटकको नयाँ अंक हो, जसले निकट भविष्यमा नेपालको राजनीतिक शक्तिसन्तुलनमा ठूलो तरंग ल्याउन सक्छ।
सतही दूरी कि रणनीतिक दूरी?
आजको दिनमा धेरैले अनुमान गरिरहेका छन्—केपी शर्मा ओली र विद्या देवी भण्डारीबीच दूरी बढेको छ। पार्टीभित्रको कार्यक्रमहरूमा विद्या देवी अनुपस्थित देखिन्छिन्। केही बोल्दै बोल्दिनन्। सार्वजनिक समारोहमा ओलीले भण्डारीको नाम लिन छाडेका छन्। त्यसको आधारमा विश्लेषकहरूले भनिरहेका छन्—‘अब ओली–विद्याको सम्बन्ध चिसिएको छ।’
तर, म भन्छु—यो सबै भ्रम हो। यो सतही दृश्य मात्र हो। यसलाई नाटक भन्नुपर्छ—जहाँ दृश्य फेरिन्छ, पात्र उस्तै रहन्छन्।
राजनीति कहिल्यै प्रत्यक्ष हुँदैन—संकेत नै यथार्थ हो
नेपालको राजनीतिमा प्रत्यक्षभन्दा अप्रत्यक्ष नै शक्तिशाली हुन्छ। यहाँ कुरा होइन, संकेत नै सन्देश हुन्छ। ओली र विद्या देवीबीचको यो दूरी—द्वन्द्व होइन, रणनीतिक योजना हो। आज जनतालाई देखाइएको असमझदारी, मौनता, चुप्पी र अलगाव, वास्तवमा ओलीकै निर्देशनमा प्रस्तुत गरिएको ‘राजनीतिक नाट्यशैली’ हो। यसमा विद्या देवी भण्डारी एक कुशल पात्र हुन्—जिनको सार्वजनिक मौनतामै गहिरो संकेत लुकेको छ।
ओलीको ‘खास’ र ‘विशेष’ पात्र—विद्या देवी
ओली नेपालका वर्तमान राजनीतिमा बुद्धि, बौद्धिकता र सत्ता-प्रबन्धनमा अब्बल नेताहरूमा पर्छन्। उनी स्पष्ट छन्—कसलाई कहिले अघि सार्ने? कसलाई कहिले पछाडि राख्ने? उनले जतिसुकै ‘एकछत्र शासन’ गरे पनि केही पात्रहरू भने उनीका लागि ‘छोड्न नसकिने’ पात्रहरू हुन्। विद्या देवी भण्डारी त्यस्तै पात्र हुन्—जिनलाई ओलीले न त राजनीति छोड्न दिन सक्छन्, न त उनीप्रति ठूलो स्वरमा सार्वजनिक असन्तोष प्रकट गर्न सक्छन्।
राष्ट्रपति पदपछि भण्डारीको भूमिकामा बदलाव
राष्ट्रपति पदमा रहेकी बेला विद्या देवी भण्डारी विवादरहित थिइनन्। उनको ‘एमाले झुकाव’ र ’अवरोधकारी भूमिकाको’ आलोचना भयो। तर राजनीति त्यतिमै सकिँदैन। उनी ‘राजनीतिक विश्राम’ मा गएको देखिए पनि पर्दा पछाडि एमालेको सांगठनिक निर्णय, उम्मेदवार छनोट, रणनीति निर्माणमा सधैं सल्लाहकारको भूमिकामा रहिरहिन्। उनी अझै पनि ओलीको गोप्य ‘पावर हाउस’ को सदस्य हुन्—पार्टी बाहिर रहेर पनि प्रभावशाली।
पुनरागमनको ब्लूप्रिन्ट—प्रधानमन्त्री विद्या? राष्ट्रपति ओली?
ओलीले सधैं आफ्ना चालहरू लामो समयलाई लक्षित गरेर चाल्ने गरेका छन्। अहिले देखिएको दूरीको खेलको पछाडि एक गहिरो योजना छ। त्यो हो—विद्या देवी भण्डारीलाई पुनः राजनीतिमा सक्रिय बनाउने, र भावी प्रधानमन्त्रीको उम्मेदवारको रूपमा अघि सार्ने योजना।
यसका लागि ओलीले आफू राष्ट्रपति बन्ने सोच बनाइसकेका छन्। यसले भण्डारीलाई ‘कार्यकारी भूमिका’ दिइन्छ, र ओली ‘संवैधानिक अभिभावक’ को रूपमा स्थापित हुनेछन्। यो समीकरण एमाले भित्रको भविष्य नेतृत्वको संघर्षबाट बाँच्नका लागि पनि आवश्यक विकल्प हुन सक्छ।
‘Power Transfer’ को ओली शैली: आफू बाहिरिए पनि नियन्त्रणभित्रै रहनु
ओली जान्दछन्, सधैं सत्तामा रहन सकिन्न। तर उनी यो पनि जान्दछन्—सत्ता गुमाएर प्रभाव गुमाउनु हुँदैन। त्यसैले उनले भण्डारीजस्ता पात्रहरूलाई अघि सारेर ‘पावर ट्रान्सफर’ गर्ने सोच बनाएका छन्। यो उनी राष्ट्रपति भएपछिको ‘Power Relay System’ हो—जहाँ सत्ताको काँडी उनीसँगै रहनेछ, तर कामको जिम्मेवारी नयाँ अनुहारहरूले सम्हाल्नेछन्।
मञ्चन भएको ‘दूरी’ को राजनीतिक लाभ
आज ओली र विद्या देवीबीचको ‘दूरी’ ले तीन किसिमका लाभ दिने उद्देश्य राखेको देखिन्छ:
- पार्टीभित्रको असन्तोषको व्यवस्थापन: भण्डारी एमाले पार्टीमा नहुनु र ओलीसँग देखिएका असमझदारीको छायाले ओलीलाई ‘एकछत्र शासक’ भन्ने आरोपबाट बचाउँछ।
- जनमानसमा विद्या देवीको ‘नयाँ ब्राण्डिङ’: उनले नयाँ भुमिकाका लागि आफ्नो इमेज पुनर्निर्माण गर्न समय पाइरहेकी छन्—गम्भीर, सशक्त, राष्ट्रिय राजनीतिमा योगदान दिन इच्छुक पात्रको रूपमा।
- सामान्य मतदातामाझ द्वन्द्व सिर्जना गर्दै समर्थन व्यवस्थापन: जब एकता भित्रै दूरी देखिन्छ, तब जनताको मनोविज्ञान चलाउन सजिलो हुन्छ। ‘ओलीकै विरोधी भएर पनि उनी (विद्या) उपयुक्त छन्’ भन्ने सन्देश स्थापित गर्न सकिन्छ।
रणनीतिक दूरी र व्यक्तिगत चुप्पी: शक्ति सन्तुलनको सूत्र
राजनीति भावनाले होइन, रणनीतिले चल्छ। यहाँ निजी सम्बन्ध भन्दा बढी, रणनीतिक सन्तुलन हुन्छ। ओली र भण्डारीको सम्बन्ध पनि त्यही हो। उनीहरूका बीच कुनै ‘भावनात्मक बिछोड’ छैन। यो ‘राजनीतिक योजना’ हो, जसमा दूरी प्रदर्शन गर्नुपर्छ, ताकि पुनरागमनलाई सहज बनाइयोस्।
अहिले उनीहरू अलग देखिन सक्छन्। तर त्यो अलगाव होइन, रणनीतिक अलगाव हो—जसको प्रयोग शक्ति सन्तुलन कायम गर्न र आगामी समीकरण निर्माण गर्न गरिँदैछ।
एमालेभित्रको बौद्धिक सत्ता: ओली-विद्या धुरी
एमालेभित्र हाल अध्यक्ष ओलीमाथि असन्तोष बढेको देखिन्छ। युवाहरू नेतृत्वको नयाँ पुस्ता खोजिरहेका छन्। गोकर्ण विष्ट, घनश्याम भुसाल, पृथ्वीसुब्बा गुरुङ, सुवास नेम्वाङको अनुपस्थिति (वा पराजय) पछि एमाले भित्रको वैकल्पिक बौद्धिक सत्ता कमजोर देखिन थालिसकेको छ।
त्यसैले ओलीले फेरि पुराना विश्वासिला पात्रहरूमा भर परेका छन्—जसमा विद्या देवी भण्डारी शीर्ष स्थानमा छन्। उनी ‘औपचारिक पदीय भूमिकाबाट मुक्त भए पनि’, ओलीको रणनीतिक कोर टीमको स्थायी सदस्य हुन्।
एमालेको चुनावी योजनामा विद्या कार्ड
अगामी चुनावहरूमा एमालेलाई नयाँ ऊर्जा चाहिन्छ। ओली एक्लैले सबै मत आकर्षित गर्न सक्ने अवस्थामा छैनन्। त्यसैले महिला, मध्यमार्गी, राष्ट्रवादी सोच भएका मतदातालाई आकर्षित गर्न विद्या कार्ड प्रयोग गर्नुपर्ने छ। भण्डारीको राष्ट्रिय छवि, महिला नेतृको रूपमा उनको स्थान, र राष्ट्रपतिका रूपमा पाएको अन्तर्राष्ट्रिय साख, यी सबै मिलाएर उनीलाई ‘भविष्यको कार्यकारी नेतृत्व’ को लागि योग्य उम्मेदवार बनाउने योजना तयार भइसकेको देखिन्छ।
‘शिव–पार्वती’ वा ‘राम–सीता’ शैलीको राजनीतिक बिम्ब
ओली–विद्या सम्बन्धलाई बुझ्न धार्मिक वा सांस्कृतिक उपमा अत्यन्तै सटीक लाग्छ। राम–सीता छुटिए, तर श्रीराम विना सीताको जीवन कल्पना गरिएन। कृष्ण–राधा कहिल्यै विवाहमा बाँधिएनन्, तर प्रेमको प्रतीक बने। शिव–पार्वतीबीच दूरी आए पनि ऊर्जा मिल्दो-जुल्दो थियो।
ओली र विद्या भण्डारीको सम्बन्ध पनि त्यस्तै छ। राजनीतिक वियोग मात्र होइन, योजनाबद्ध अलगाव हो। दृश्यमा दूरी छ, तर गहिरो सम्बन्ध र लक्ष्य एउटै छन्।
उपसंहार: दृश्य फेरिन्छ, पात्र उही रहन्छन्
नेपालको राजनीति फेरि त्यहीँ बिन्दुमा आइपुगेको छ—जहाँ पुराना अनुहारहरू नयाँ रुपमा प्रस्तुत हुँदैछन्। ओली र विद्या देवी भण्डारीको सम्बन्ध, जुन आज चिसो देखिन्छ, भोलि सत्ता साझेदारीमा परिणत हुन सक्छ।
यो लेखको निष्कर्ष छ:
- ओली र विद्या देवीबीच दूरी छ भन्ने कुरा रणनीतिक भ्रम हो।
- विद्या देवी पुनः राजनीतिमा फर्कनेछिन्, सम्भावित प्रधानमन्त्रीको रूपमा।
- ओली आफैं राष्ट्रपति बन्ने योजनामा छन्—राजनीतिक नेतृत्वको परिधि भन्दा माथि जान चाहन्छन्।
- यो सबै एउटा योजनाबद्ध नाटक हो—दृश्य बदल्ने, पात्र उही रहने।
अन्ततः, नेपालका मतदाताहरू र विश्लेषकहरूले अब बुझ्नुपर्ने समय आएको छ—नेपालको राजनीति सतही रूपमा होइन, संकेत र समीकरणको भाषा बुझेर बुझ्नुपर्छ।
