मानव स्वास्थ्यमा सबैभन्दा संवेदनशील र महत्वपूर्ण अंग हो – हृदय। पछिल्ला दशकहरूमा हृदयसम्बन्धी रोग (Cardiovascular Disease) ले विश्वभरजस्तै नेपालमा पनि भयावह रूप लिँदै आएको छ। यस्ता गम्भीर स्वास्थ्य चुनौतीहरूलाई रोकथाम, नियन्त्रण र उपचारको माध्यमबाट सम्बोधन गर्न वि.सं. २०४५ (सन् १९८८) मा केही संकल्पित चिकित्सक, स्वास्थ्यकर्मी र समाजसेवीहरूको पहलमा स्थापना भएको हो – नेपाल हृदय फाउन्डेशन (NHF)।
स्थापना र उद्देश्य
काठमाण्डौ जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा दर्ता भएको यस संस्था नेपालको गैर–सरकारी क्षेत्रको अग्रणी हृदय स्वास्थ्य संस्था हो, जुन समाजकल्याण परिषदसँग आबद्ध छ। यसले विश्व हृदय महासंघ (World Heart Federation) र एशिया प्यासिफिक हृदय नेटवर्क (Asia Pacific Heart Network) को सदस्यता प्राप्त गरी अन्तर्राष्ट्रिय मान्यता समेत स्थापित गरिसकेको छ।
नेपाल हृदय फाउन्डेशनको मूल उद्देश्य हृदय रोगमुक्त जीवनको सुनिश्चितता हो। सेवामूलक संस्थाका रूपमा यसले विशेषगरी हृदय रोगको रोकथाम, सचेतना अभिवृद्धि, उपचार सहयोग र पुनर्स्थापना (rehabilitation) मा आफ्नो कार्यदिशा केन्द्रित गरेको छ।
मुख्य गतिविधिहरू
NHF ले आफ्ना क्रियाकलापहरू निम्न बुँदामा केन्द्रित गरेको छ:
- उच्च जोखिम समूहलाई लक्षित गर्दै राष्ट्रिय अभियान सञ्चालन गर्ने उद्देश्यले सबै सरोकारवालाहरूको समन्वयमा साझा मञ्च निर्माण।
- गैर–सञ्चारी रोग (NCD) समेत समेटिने गरी जनचेतनामूलक कार्यक्रम, शिक्षा, तालिम तथा स्वास्थ्य–मैत्री जीवनशैलीको प्रवर्धन।
- सरकार तथा सम्बन्धित निकायलाई नीति निर्माण, पाठ्यक्रम विकास लगायतमा सुझाव, सेवा र सहयोग प्रदान गर्ने।
- अनुसन्धान कार्यहरूलाई प्रोत्साहन गर्दै NHF लाई एक विशेषज्ञ स्रोत केन्द्र (resource center) को रूपमा विकास गर्ने।
- प्रिन्ट तथा इलेक्ट्रोनिक माध्यमबाट सूचना प्रवाह गर्दै जनचेतना अभिवृद्धि गर्ने।
- बिपन्न तथा सेवा–वञ्चित वर्गहरूलाई हृदय–सम्बन्धी सेवा र उपचारमा प्राथमिकता दिने।
- नागरिक समाज, संचारमाध्यम, निजी क्षेत्र र स्वेच्छिक व्यक्तिहरूको सक्रिय सहभागिता सुनिश्चित गर्ने।
संगठन संरचना र दायरा
NHF को कार्यदिशा समावेशी, लैंगिक समानतामूलक तथा सेवा–मुखी रहेको छ। यस संस्थाको केन्द्रीय समिति काठमाण्डौमा छ भने ७ वटै प्रदेशमा समन्वय समितिहरू तथा ७७ वटै जिल्लामा शाखा समितिहरू सक्रिय छन्। प्रत्येक तीन वर्षमा साधारण सभाबाट कार्यसमितिहरू निर्वाचित हुने व्यवस्था छ। सातै प्रदेशका लागि एक–एक जना संयोजक केन्द्रीय समिति वा सल्लाहकार सदस्यहरूमध्येबाट नियुक्त गरिन्छन्, जसले जिल्ला शाखाहरूको समन्वय, अनुगमन र मार्गदर्शन गर्छन्।
NHF मा हाल (जनवरी २०२४ सम्म) १०,००० सक्रिय सदस्यहरू छन्, जो विभिन्न पृष्ठभूमिका विज्ञ, स्वास्थ्यकर्मी, सामाजिक अभियन्ता र जनप्रतिनिधिहरू हुन्। सदस्यहरूको यस्तो ठूलो संख्याले मानव स्रोतको विशाल सम्भावना झल्काउँछ।
प्रमुख उपलब्धिहरू
- काठमाण्डौ, ललितपुर र बनेपामा उन्नत सुविधायुक्त हृदय क्लिनिकहरू सञ्चालन।
- सरकारी तथा गैर–सरकारी १८ संस्थालाई एकै थलोमा ल्याउने ‘नेपाल हर्ट नेट’ को अवधारणाको नेतृत्व।
- प्रभावकारी वित्तीय पारदर्शिता – स्वीकृत मापदण्डअनुसार खर्च, वार्षिक अडिट, सबै रेकर्ड सदस्यहरूको पहुँचमा।
- विद्यालय तहदेखि हृदय र NCD सम्बन्धी पाठ्यक्रम विकासमा सुझाव र समन्वय।
नेतृत्व संरचना
संस्थाको समग्र नेतृत्व अनुभवी, समर्पित र स्वास्थ्य सेवामा लामो समयदेखि संलग्न व्यक्तित्वहरूले सम्हालिरहेका छन्:
- डा. सत्य नारायण सुवाल – अध्यक्ष
- बालराम न्यौपाने – पूर्व अध्यक्ष
- डा. पुष्पराज राजकर्णिकार – उपाध्यक्ष
- डा. प्रेमराज बैद्य – उपाध्यक्ष
- कोमल प्रकाश घिमिरे – महासचिव
- बिष्णुराज नेपाल – सह–महासचिव
- उत्तमलाल श्रेष्ठ – कोषाध्यक्ष
- राजुराम मुनाङ्गर्मी – सह–कोषाध्यक्ष
- डा. प्रकाशराज रेग्मी – सदस्य
- ई. भोजराज कौड
