लेखक: एचबी ताम्राकार
नेपालको करिब दुई शताब्दीय इतिहास बोकेको खेतान व्यवसायिक समुहका अध्यक्ष तथा मुलुकका प्रमुख औद्योगिक हस्ती राजेन्द्र कुमार खेतान अहिले ‘Low Profile, High Impact’ व्यक्तित्वका रूपमा चिनिन्छन्। एकातर्फ उनी बहुपक्षीय व्यवसायिक साम्राज्यको नेतृत्व गर्दै आएका छन् भने अर्कोतर्फ, सामाजिक र कूटनीतिक क्षेत्रमा पनि उनी गम्भीर भूमिकामा सक्रिय छन्। तर यति सबथोकका बीच पनि उनी चम्किने भीडमा होइन, शान्त वातावरणमै आफ्ना काम गर्दै अघि बढ्न रुचाउँछन्।
पारिवारिक पृष्ठभूमि र सुरुवात
सन् १९७० मा काठमाडौंको ऐतिहासिक मखन टोलमा जन्मिएका राजेन्द्र खेतान स्वर्गीय मोहन् गोपाल खेतानका ज्येष्ठ पुत्र हुन्। मोहन् गोपाल खेतान स्वयं नेपालका विख्यात उद्योगपति थिए, जसले आधुनिक व्यापार प्रणालीको आधारशिला राखेका थिए। राजेन्द्रले ललितपुरको आदर्श विद्यालयबाट माध्यमिक शिक्षा तथा त्रिभुवन विश्वविद्यालय सम्बन्धन प्राप्त कलेजबाट उच्च शिक्षा हासिल गरे।
व्यवसायिक यात्रा: परम्परा र आधुनिकीकरणको संगम
खेतानले आफ्नो व्यवसायिक यात्रा पारिवारिक व्यापारबाट सुरु गरे। सुरुका दिनमा व्यापार सिमित भए तापनि समयक्रमसँगै उद्योग, सेवा, बैंकिङ, बीमा, पर्यटन, तथा हवाई क्षेत्रसम्म फैलियो। उनले नेपालकै पहिलो निजी बैंक, निजी एयरलाइन्स, फाइनान्स कम्पनी र बीमा कम्पनीमा संलग्न भई नविन प्रयोग गरे। खेतान समूह १८४८ मा स्थापना भएको नेपालकै पुरानो व्यवसायिक घराना हो।
संविधान सभा सदस्यदेखि लक्स्मी बैंक अध्यक्षसम्म
राजेन्द्र खेतान २०६४ सालमा संविधानसभा सदस्यमा समेत निर्वाचित भए। उनी निजी क्षेत्रको प्रतिनिधिको हैसियतले व्यवसायमैत्री नीतिहरूमा आवाज उठाउने सशक्त पात्र थिए। यद्यपि पहिलो संविधानसभा विघटनपछि उनले सार्वजनिक जीवनबाट केही दूरी बनाउँदै, व्यवसायमा केन्द्रित रहने निर्णय गरे।
हाल उनी लक्स्मी बैंकका अध्यक्ष हुन् र बैंकिङ, क्यापिटल मार्केट, म्युचुअल फण्ड, माइक्रो फाइनान्स, जीवन तथा निर्जीवन बीमा जस्ता क्षेत्रमा नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह गर्दै आइरहेका छन्। उनले आफ्नो कार्यालय, ‘खेतान हाउस’को छैटौं तलाबाट शान्त, व्यवस्थित रूपमा सबै गतिविधि सञ्चालन गर्छन्।
कूटनीतिक र सामाजिक सेवा
उनी पोर्चुगलका लागि नेपालका मानार्थ महावाणिज्यदूत हुन्। त्यसबाहेक, नेपाल-ब्रिटेन चेम्बर अफ कमर्सका अध्यक्ष, नेपाल-फ्रान्स मित्रता समाजका उपाध्यक्ष तथा अलायन्स फ्रान्सेज काठमाण्डूका अध्यक्षको भूमिका पनि उनले निभाउँदै आएका छन्। उनी काठमाडौँ विश्वविद्यालयका सिनेट सदस्य पनि हुन्।
सम्मान र पहिचान
राजेन्द्र खेतानलाई विभिन्न राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय सम्मान प्राप्त छन्, जसमा नेपालको “जन सेवा श्री”, “संविधान सभा विभूषण” र पोर्चुगल सरकारको “ऑर्डर अफ इन्फान्टे डि हेनरिक” समावेश छन्। उनी नेपालका राष्ट्राध्यक्षहरूसँग अन्तर्राष्ट्रिय भ्रमणमा सहभागी भएका छन्।
निजी जीवन र उत्तराधिकारी
उनकी पत्नी सारिका खेतानसँग उनी दुई छोरीका पिता हुन्। जेठी छोरी युरोपेली विश्वविद्यालयबाट स्नातक गरेकी छन् र सामाजिक उद्यम तथा शैक्षिक क्षेत्रमा योगदान गर्न चाहन्छिन्। कान्छी छोरी हाल हाई स्कूलमा अध्ययनरत छिन्। खेतानले पारिवारिक मूल्यमान्यता र आधुनिक व्यवसाय संस्कृतिको समिश्रण गर्दै, आगामी पुस्तालाई सुसंस्कृत, व्यवस्थित व्यवसायिक विरासत सुम्पिने तयारी गरिरहेका छन्।
निष्कर्ष
राजेन्द्र कुमार खेतान जस्तो नेतृत्व, दूरदृष्टि र मौन विवेकको संगम कमै पाइन्छ। उनी न चम्किन्छन्, नै प्रचारमा रमाउँछन्। तर, नेपालका आर्थिक, सामाजिक र कूटनीतिक इतिहासका मौन नायक भने अवश्य हुन्। उनी साँचिकै त्यस्ता व्यक्ति हुन्, जसले साबित गर्छन्– ‘काम बोल्दछ, आवाज होइन।’
