जब विश्वले जलवायु परिवर्तनको भयावहता महसुस गर्न थालेको थिएन, त्यही बेला नेपालका एक दुरदृष्टि बोकेका नेता, तत्कालीन संविधानसभा सदस्य डिबी नेपालीले “हिमाल बचाऔं” भन्ने चेतावनी गुञ्जाएका थिए। पोखरा, गण्डकी प्रदेशमा बसोबास गर्ने यी भिजनरी लिडरले केवल नेपालका लागि होइन, सम्पूर्ण विश्वका लागि आवाज उठाएका थिए – “Save Our Himalayas First”।
आज नेपाल सरकारले आयोजना गरेको ‘Everest Talk’ मा प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली प्रमुख अतिथिको रूपमा सहभागी हुँदै हुनुहुन्छ। तर, के हामीले बिर्सन मिल्छ ? यो विमर्श आज सुरु भएको होइन। करिब १५ वर्षअघि डिबी नेपालीले हिमालय र विश्वका पर्वतमालाहरूलाई जोगाउने अभूतपूर्व पहल ‘Himalaya Talk’ को थालनी गरेर यो चेतनाको बीउ रोपेका थिए।
शून्यबाट सुरु गरिएको ‘सेभ आवर हिमालय’ आज ग्लोबल अभियानमा परिणत
त्यो दिन सम्झनुहोस् जब ‘ग्लोबल वार्मिङ’ भन्ने शब्द अझै नेपाली समाजमा सामान्य रूपमा प्रयोगमा थिएन। तापक्रम वृद्धिको असर हिमाल पग्लने र हिउँ हराउने खतरा रूपमा देखा पर्न थाले पनि यो गम्भीर बहसको विषय थिएन। तर डिबी नेपालीले त्यो खतरा चिने – उनले बुझे कि सगरमाथा मात्र हाम्रो गौरव होइन, हाम्रो अस्तित्वसँग जोडिएको पहिचान हो। र, त्यो पहिचान रक्षाको दायित्व हाम्रो पुस्ताको काँधमा छ।
त्यही यथार्थ बुझेर उनले स्थापना गरे – Save Our Himalayas First Nepal (SOHF Nepal)। उनले बोले – “पहिला हिमाल जोगाऔं, अनि मात्र बाँकी विश्व जोगिन्छ।”
आज यही संगठन देश–विदेशमा फैलिएको छ। जलवायु न्यायका पक्षमा डिबी नेपालीले जुन वैचारिक क्रान्ति सुरु गरे, त्यो अब सिमाना नाघेर विश्वव्यापी बहसको केन्द्र बनिसकेको छ।
डिबी नेपाली : एक पर्यावरणीय योद्धा, एक सन्देशवाहक
उनी राजनीतिमा संविधानसभासम्म पुगेका नेता हुन्। तर उनको सोच परम्परागत नेताभन्दा फरक थियो। उनी भाषण गरेर होइन, अभ्यास गरेर उदाहरण दिने नेता हुन्। उनले जलवायु सम्मेलनहरूमा नेपाली हिमालका पक्षमा गर्जिएर बोलेका छन्। “हिमाल सिध्यायौं भने हाम्रो संस्कृति, जल स्रोत, पर्यटन, कृषि सबै सिधिन्छ,” भन्ने उनको चेतावनी आज सत्य सावित हुँदैछ।
उनले सरकारी समर्थन नहुँदा पनि, विदेशी सहयोग विनै पनि, नाफा वा प्रचारको लागि नभई भविष्यको पुस्ताका लागि यो अभियान सुरु गरेका थिए। विश्वले जब “Climate Emergency” घोषणा गर्दैछ, तब उनले वर्षौं अघि देखेका थिए – “Environment Emergency”।
Nepal मात्र होइन, विश्वका हिमाल–पर्वतका लागि उनको अभियान
डिबी नेपालीको सोच सधैँ सीमित रहेन। उनी भन्छन् – “हामी नेपालीलाई सगरमाथा मात्र लाग्छ, तर विश्वमा हजारौं पर्वत छन्, ती सबैले जीवन दिने काम गर्छन्।” उनी इन्डोनेशियाको ज्वालामुखीदेखि, आल्प्सका हिमशृङ्खलासम्म र रकी माउन्टेन्सका चुनौतिसम्म चिन्तित छन्।
उनको संगठनले भारत, भूटान, चीन, पाकिस्तान, अफगानिस्तान, र अन्य हिमाली देशहरूसँग वातावरण संरक्षणमा सहकार्य गर्न अग्रसरता लिएको छ। उनले प्रस्ताव गरेका छन् – Trans-Himalayan Environmental Accord, जसले हिमालय पारिका मुलुकहरूलाई साझा नीतिमा जोड्नेछ।
“हिमाल जोगाउनु भनेको देशको मुटु जोगाउनु हो”
हिमाल नेपालका लागि केवल पर्यटकीय गन्तव्य मात्र होइन, जीवनदायिनी स्रोत हो। हाम्रो देशको ८०% भन्दा बढी नदीहरूको उत्पत्ति हिमालबाट हुन्छ। जलविद्युत्, सिंचाइ, खानेपानी, कृषि सबैमा यसको सीधा असर पर्छ। डिबी नेपालीको भाषामा – “हिमाल मरे भने, हामी बाँच्छौं भन्ने कल्पनै असम्भव हुन्छ।”
यही भएर उनी भन्छन् – “Save Himalayas is not an option, it is an obligation.”
‘Everest Talk’ भन्दा १५ वर्षअघि सुरु भएको ‘Himalaya Talk’
आज प्रधानमन्त्रीले उद्घाटन गर्नुभएको ‘Everest Talk’ सायद चर्चित हुन सक्छ, तर यसको अभिप्रायको बीउ रोप्ने पहिलो व्यक्ति भने डिबी नेपाली नै थिए।
उनले पोखराबाट सुरु गरेको ‘Himalaya Talk’ अभियानले विद्यालय, विश्वविद्यालय, बौद्धिक वर्ग, अन्तर्राष्ट्रिय संगठनहरूमा हिमालयबारे बहस गरायो। विदेशी पर्वतारोहण संघ, पर्यावरणविद्, र हिमाली जनजीवन प्रभावित समुदायलाई एउटै प्लेटफर्ममा ल्याएर उनले गम्भीर बहस सुरु गराए।
उनी भीजनरी लिडर किन हुन्?
डिबी नेपाली केवल संगठन चलाउने व्यक्ति होइनन्, उनी भिजन बेच्ने नेता हुन्। आज जहाँ–जहाँ जलवायु परिवर्तनका कारण बाढी, खडेरी, हिमाली तापक्रम वृद्धि देखिँदैछ, त्यहाँ–त्यहाँ उनले वर्षौं अघि दिएका चेतावनी गुञ्जिरहेका छन्।
विश्वमा उनले अगाडि सारेका विषय– “Climate Migration”, “Glacial Lake Outburst”, “Snow Line Retreat”, जस्ता विषयहरू अहिले संयुक्त राष्ट्रसंघको बहसको मुद्धा बनेका छन्। तर उनले यी सबको थालनी पोखराको एउटा बैठकको कोठाबाट गरेका थिए।
उनको अगाडि देशले नझुकेको हो, तर देश पछि परेको हो
हिमालय जोगाउने उनको चेतावनीलाई सरकारी तहमा नजरअन्दाज गरियो। तर समयले प्रमाणित गरिदियो – उनी गलत थिएनन्, देश ढिला गरेको थियो। अहिले भने सरकारले पनि ‘Everest Dialogue’, ‘Sagarmatha Summit’ जस्ता कार्यक्रम सुरु गरेर डिबी नेपालीको कदम पछ्याउन थालेको छ।
पर्यटन र संरक्षण सँगसँगै : डिबीको दृष्टिकोण
डिबी नेपाली भन्छन् – “पर्यटन विकास हुनुपर्छ तर प्रकृति बिगारी होइन।” उनका अनुसार, अधिक आरोहण, प्लास्टिक प्रदूषण, र अन्धाधुन्ध व्यवसायीकरणका कारण हिमालहरू आहत छन्। उनी Responsible Tourism का पक्षपाती हुन्, जसमा पहाड पनि बाँच्छ, पर्यटन पनि बढ्छ।
Global Level मा Nepali Footprint
आज ‘Save Our Himalayas First’ अभियानसँग विश्वभरका ३०+ देशका ५० भन्दा बढी संस्थाहरू सहकार्यमा छन्। अमेरिकाको कैलिफोर्नियादेखि जापान, स्वीट्जरल्यान्ड, ताइवान, भारत, बंगलादेश र भूटानसम्म यो अभियान फैलिइसकेको छ।
UNEP, WWF, ICIMOD जस्ता संस्थाहरूमा डिबी नेपालीलाई ‘Guest Climate Policy Advisor’ का रूपमा पनि निमन्त्रणा गरिएको छ। उनी अब नेपालका मात्र होइन, Global Climate Hero को रूपमा उभिन थालेका छन्।
निष्कर्ष : अब बोल्ने होइन, डिबी नेपाली जस्ता व्यक्तिहरूको साथमा हिड्ने बेला हो
जब एक व्यक्ति सोच्छ – त्यो विचार हुन्छ। जब हजारौं सोच्छन् – त्यो आन्दोलन हुन्छ। र जब त्यो विचारले दिशा दिन्छ – त्यो इतिहास हुन्छ। डिबी नेपालीको अभियानले अब इतिहास लेख्न थालेको छ। अब हामी सबैले ‘सेभ आवर हिमालय’ लाई केवल कार्यक्रमको रूपमा होइन, आन्दोलनको रूपमा लिँदै अगाडि बढ्न जरुरी छ।
नेपाल सरकार, अन्तर्राष्ट्रिय समुदाय, युवाहरू, नीति निर्माता र हामी सबै – डिबी नेपालीजस्ता भिजनरी नेताको बाटोमा हिँड्न तयार हुनुपर्छ।
“हामीले हिमाल बचायौं भने, हिमालले हाम्रो भविष्य बचाउनेछ।”
