काठमाडौं / न्यूयोर्क —कानुन कार्यान्वयनको संसारमा, जहाँ इमानदारी र साहसको सधैं परीक्षा हुन्छ, दक्षिण एसियामा एउटा नाम विशेष सम्मानका साथ उच्चारण गरिन्छ — पूर्व प्रहरी महानिरीक्षक (आईजीपी) सर्वेन्द्र खनाल।
उनी नेपाल प्रहरीको नेतृत्वमा रहँदा सुधार, संगठित अपराध नियन्त्रण र समुदाय–प्रहरी साझेदारीमा उल्लेखनीय योगदान दिएका एक साहसी र निडर प्रहरी अधिकृतका रूपमा चिनिन्छन्।
सेवाको प्रारम्भदेखि नेतृत्वसम्मको यात्रा
खनालले २०४६ सालमा प्रहरी सेवामा निरीक्षकका रूपमा प्रवेश गरे। निरन्तर इमान्दारिताको मार्ग पछ्याउँदै, २०७४ सालमा उनी नेपाल प्रहरीका २६औं महानिरीक्षक बने।
उनको कार्यकाल केवल पदमा बस्ने मात्र होइन, संस्थागत सुधार, अपराध अनुसन्धान र नागरिक–मैत्री पुलिसिंगको अभ्यासको समर्पण थियो।
नेपाल प्रहरी सेवामा प्रमुख उपलब्धिहरू
- राष्ट्रिय फुटबल टिममा म्याच फिक्सिङ प्रकरणको पर्दाफास
खनालको नेतृत्वमा राष्ट्रिय टिमका खेलाडीहरू संलग्न म्याच फिक्सिङ प्रकरणमा अनुसन्धान भयो, जसको आधारमा चार खेलाडीलाई दोषी ठहर गरियो। यस कार्यका लागि एएफसी (Asian Football Confederation) ले पनि उनीप्रति कृतज्ञता व्यक्त गरेको थियो।
- संगठित अपराधमाथि कठोर प्रहार
काठमाडौंका कुख्यात अपराधी कुमार घैंटेको इन्काउन्टर अपरेसन खनालकै कमान्डमा भएको थियो, जुन अपराध नियन्त्रणको मोडेल घटनाको रूपमा चिनिन्छ।
- समुदाय प्रहरी साझेदारी कार्यक्रम
उनले प्रारम्भ गरेको “Community-Police Partnership” कार्यक्रम अन्तर्गत १०,००० भन्दा बढी संस्थाहरू र लाखौँ नागरिकहरू सहभागी भएका थिए, जुन प्रहरी र जनताको सहकार्यको ऐतिहासिक नमूना बन्यो।
- साइबर अपराध र मानव बेचबिखनविरुद्ध विशेष इकाइ
खनालले प्रहरी संगठनभित्र महिला, बालबालिका, ज्येष्ठ नागरिक, साइबर अपराध र मानव बेचबिखनविरुद्ध छुट्टाछुट्टै निर्देशनालय स्थापना गरे।
- भ्रष्टाचारविरुद्ध शून्य सहनशीलता नीति
उनले भ्रष्टाचारविरुद्ध कडा नीति अपनाउँदै भित्रभित्रै रहेको अनियमितता सफा गर्नेतर्फ गम्भीर कदम चाले। अनुशासनहीन प्रहरी कर्मचारीहरूलाई कारबाही गरिँदै स्वच्छ छवि निर्माण गरिएको थियो।
अन्तर्राष्ट्रिय योगदान
खनालले आफ्नो सेवा अवधिमा संयुक्त राष्ट्रसंघ शान्ति मिसन अन्तर्गत युगोस्लाभिया र हाइटी मा खटिँदै सुरक्षा स्थायीत्व र शान्ति प्रक्रियामा अन्तर्राष्ट्रिय योगदान दिएका थिए।
२०२४ मा उनले न्यूयोर्क सिटी पुलिस विभाग (NYPD) सँग भेटघाट र अनुभव साटासाट पनि गरेका थिए, जहाँ अपराध नियन्त्रण र सार्वजनिक सुरक्षा सम्बन्धी रणनीतिमा गहन छलफल भएको थियो।
राजनीतिक यात्रा र स्वतन्त्र मार्ग
सेवानिवृत्तिपछि खनालले २०२२ मा नेकपा (एमाले) मा प्रवेश गरेर काठमाडौ–६ र पछि तनहुँ–१ बाट सांसद पदको लागि प्रतिस्पर्धा गरे। यद्यपि, उनी निर्वाचित हुन सकेनन्।
२०२५ को जनवरीमा उनले राजनीतिक दलबाट राजीनामा दिँदै स्वतन्त्र रूपमा समाज सेवामा लाग्ने घोषणा गरे, जसले उनको “सेवा नै धर्म” को भावनालाई अझ प्रगाढ बनायो।
विवाद र चुनौतीहरू
खनालको कार्यकालमा निर्मला पन्त हत्या प्रकरणको अनुसन्धानप्रति व्यापक आलोचना भएको थियो। घटनाको छानबिनमा त्रुटि भएको आरोप लागे पनि उनले आन्तरिक समिति गठन गरी निष्पक्ष अनुसन्धानको प्रयास गरेका थिए। यो मुद्दा आज पनि अर्धसमाप्त अध्यायको रूपमा रहेको छ।
विरासत
सर्वेन्द्र खनाल नेपाल प्रहरीको इतिहासमा सुधार, पारदर्शिता र उत्तरदायित्वको प्रतीकका रूपमा स्मरण गरिन्छन्। उनको नेतृत्वले नेपालमा मात्र होइन, दक्षिण एशियाको प्रहरी नीति तथा अभ्यासमा समेत प्रभाव पार्ने गरी उदाहरण पेश गरेको छ।
उनले देखाएको मार्ग आज पनि नयाँ पुस्ताका सुरक्षा निकायका लागि प्रेरणा बनेको छ — जुन सत्य, साहस र सेवा–भावनामा आधारित छ।
