लेखक : एचबी ताम्राकार
नेपालको इतिहासमा यस्ता पात्रहरु अत्यन्तै विरलै जन्मिन्छन्, जसको जीवन स्वयं एउटा दस्तावेज हुन्छ—त्यस्ता व्यक्तित्व जो केवल इतिहास पढ्दैनन्, इतिहास बनाउँछन्। तीमध्ये एक अद्वितीय नाम हो—वीरबहादुर बलायर। उनका विचार, सङ्घर्ष, र सेवाभावले मात्र होइन, उनको व्यक्तित्व, निष्ठा र त्यागले उनलाई नेपालका राजनीतिक योद्धाहरूको अग्रपङ्क्तिमा उभ्याउँछ।
डोटीको लाटामाण्डौबाट सिंहदरबारसम्मको यात्रा
२०२२ सालको भाद्र ४ गते डोटीको लाटामाण्डौमा एक साधारण किसान परिवारमा जन्मिएका बलायरले राजनीतिक जीवनको सुरु चैतन्य उमेरमै गरे। २०३३ सालमा विद्यार्थी राजनीतिमा प्रवेश गर्दै उनले २०३६ सालको ऐतिहासिक आन्दोलनमा अग्रपंक्तिको नेतृत्व सम्हाले। त्यतिबेला एक युवकले खुकुरी, लाठी र गोलाबारीको बीचबाट परिवर्तनको सपना देख्नु सायद पागलपन जस्तै लाग्थ्यो। तर त्यही ‘पागलपन’ राष्ट्रको गाथा बन्यो।
उनको जीवन एउटा मर्मस्पर्शी चलचित्रजस्तो लाग्छ—जहाँ नायकले धेरै चोट सहेर पनि न्याय र स्वतन्त्रताको झण्डा झुक्न दिँदैन। पञ्चायत शासनको कालरात्रिमा जब बोल्न पाउँदैनथियो, बलायरको आवाज सिंह हुँकार बनिन्थ्यो।
‘सडकको जर्नेल’ को अपराजेय कथन
जब दरबारबाट उनलाई बोलाइयो—“बिरोध नगर, जे चाहिन्छ देऊ” भन्दै—त्यतिबेला उनले गर्वसाथ भनेका थिए,
“तपाईं दरबारका जर्नेल, म सडकको जर्नेल! दरबारका जर्नेल एकदिन सडकमा आउँछन् र सडकको जर्नेललाई सलाम ठोक्छन्। म आजीवन सडकको जर्नेल हुँ।”
त्यो भनाइ केवल एक वाक्य थिएन, त्यो घोषणापत्र थियो। त्यो सिंगो परिवर्तनको उद्घोष थियो।
२०४६ को जनआन्दोलन : बलायर विना अधूरो कथा
जब २०४६ सालमा सिंहदरबार, प्रज्ञा प्रतिष्ठान र दरबार घेर्नु पर्ने भयो, त्यतिबेला एकजना निडर नेतृत्वकर्ता चाहिएको थियो। त्यहाँ उपस्थित थिए—वीरबहादुर बलायर। पाँच दिनसम्म आन्दोलनको नेतृत्व गर्दै उनले सडकमै इतिहास रचे। गिरिजाप्रसाद कोइरालाले आफ्नै मुखले भने,
“बलायरजस्ता नेता नभएका भए आन्दोलन चाँडो निष्कर्षमा पुग्दैनथ्यो।”
त्यो समयको सम्झनामा एक बाल्टी आँसु पनि कम पर्छ। एक युवाले खुकुरीका चोट, प्रहरीले पिटेका दाग, हिरासतका घाउहरू शरीरमा लिएर सडकमै खाएको रोटीबाट राष्ट्रनिर्माणको सपना देखेको थियो।
शुद्धताको एउटा नमुना
आजको राजनीतिमा जब नेताहरू करको पैसाबाट कोठी र गाडी किनिरहेका छन्, बलायर खुलेर मञ्चमै भन्छन्—
“जनताको करबाट उठेको पैसा मैले अपचलन गर्नुपर्ने दिन आएमा म पिपलको रुखमा झुन्डिएर मर्छु।”
कति नेताहरू छन् जसले यस्तो प्रण गरेका छन्? शायद छैनन्। उनी जस्ता निस्वार्थ, निर्भिक र सिद्धान्तमा अटल नेता दुर्लभ र अनुपम छन्।
नीतिका सेनापति : शब्दले होइन कर्मले बोलेका नेता
२०४४, ४५, ४६ साल उनका लागि “खुकुरी वर्ष” थिए। प्रहरीको लाठी, बन्दुकको नाल, जेलका भित्ता—कुन भाग बाँकी रह्यो होला उनका चोटको इतिहास नबोकेको? तर उनले एकपल्ट पनि हार मानेनन्। उनले एकपल्ट पनि ‘आफ्नो लागि’ केही मागेनन्। उनी भन्थे—
“बलिदानी नै हाम्रो लक्ष्य हो।”
हिजोको योद्धा आजको दार्शनिक पनि हुन्, र भविष्यका युवाको अभिभावक पनि।
खेलकुदको राष्ट्रिय आइकनदेखि मन्त्रिपरिषद्सम्म
हामी कहिलेकाहीँ सोच्न बिर्सन्छौं—एकै व्यक्तिमा कति आयाम हुन सक्छन्? बलायर मात्र एक राजनीतिज्ञ होइनन्। उनी भलिबलका राष्ट्रिय खेलाडी, मार्सल आर्टका पूर्व-अन्तर्राष्ट्रिय खेलाडी, र राष्ट्रिय खेलकुद परिषद्का सदस्यसमेत बने।
यो विविधता एक उदाहरण हो—जब एउटै मानिस समाजको हरेक तह र तप्काको आवाज बन्न सक्दछ।
संविधान हस्ताक्षरकर्ता : ऐतिहासिक अभिलेखमा नाम
नेपालको संविधान निर्माणमा हस्ताक्षर गर्ने दुर्लभ सौभाग्य पाउने व्यक्तिहरूको सूचीमा वीरबहादुर बलायर पनि छन्। यो घटनाले उनको ऐतिहासिक भूमिकालाई कानुनी, नैतिक र राजनीतिक तीनै तहमा अमर बनाइदिएको छ।
कोभिडमा सडकमा : केवल भाषण होइन, सेवा पनि
जब महामारीले देश थलियो, बलायर काठमाडौँको सुरक्षित कोठामा बसेनन्। उनी खुद निस्किए—विद्यार्थीलाई राहत वितरण, जनतालाई स्वास्थ्य सामग्री बाँड्न। यो केवल सेवाभाव होइन, यो क्रान्तिको पुनर्परिभाषा थियो।
पर्यावरण संरक्षण : चेतनशील राष्ट्रसेवक
आजका नेताहरू सत्ता टिकाउने योजनामा ब्यस्त छन्, तर बलायर खुला मञ्चमा बोल्छन्—
“मानव अस्तित्वको लागि पर्यावरण जोगाउनु आजको प्राथमिकता हो।”
राजनीति यस्तो हुनु पर्ने हो—जहाँ भविश्यको पुस्ताको सोचमा वर्तमानको नीति झल्कन्छ।
कैलाली–४ : जनताको अमूल्य भरोसा
२०७९ को निर्वाचनमा बलायरले कैलाली–४ बाट २६ हजार १७१ मत ल्याएर नेकपा एमालेका शक्तिशाली उम्मेदवार लेखराज भट्टलाई ३४३८ मतान्तरले हराए। जनताले फेरि एकपटक परिवर्तनका सारथीलाई छाने।
अघिल्लो निर्वाचनमा पराजित भइकन पनि उनले हिम्मत हारेनन्। विजयी भइकन पनि नम्रता गुमाएनन्। यो नै हो असली नेताको चिनारी।
आदर्शको नमुना, निष्ठाको मूर्तरूप
बलायर कुनै क्षणिक तरंग होइनन्। उनी अडिग शिला हुन्। उनी भन्छन्—
“लोकतन्त्र र गणतन्त्र कागजमा होइन, व्यवहारमा देखिनुपर्छ।”
यो भनाइले उनी नेतामात्र होइन, शिक्षक पनि भएको पुष्टि गर्छ। आजका पिढीका लागि उनी पाठशालाका पाठ हुन्।
अन्त्य होइन, आरम्भको घोषणापत्र
बलायरको जीवन कुनै अध्यायको अन्त्य होइन। त्यो त एउटा नयाँ युगको सुरुवात हो। देशमा जब स्वार्थ, बेइमानी र अवसरवादको सागर फैलिएको छ, त्यहाँ बलायर नाउँको एउटा दीप झलमल्ल बलेको छ—जो न डगमगाउँछ, न नै समाप्त हुन्छ।
उनी आफूलाई ‘सडकको जर्नेल’ भन्छन्, तर वास्तवमा उनी जनताको सेनापति हुन्। इतिहास, वर्तमान र भविष्यका यात्रामा एउटा नाम स्थायी हुन्छ—वीरबहादुर बलायर।
निष्कर्ष : एक जीवन, अनेक प्रेरणा
उनी भन्छन्—“मानिस मर्छ, तर आदर्श मर्दैन।”
हामी भन्छौँ—“बलायर अमर छन्, किनभने उनी विचारमा बाँच्छन्, व्यवहारमा देखा पर्छन् र भोलिको आशा बनिन्छन्।”
उनलाई मतदान गर्नु केवल मत हाल्नु होइन, त्यो त आफ्नो आत्मा रचनात्मक राजनीतिमा अर्पण गर्नु हो। कैलाली–४ ले एउटा अमूल्य रत्न पाएको छ। र, नेपालले एउटा प्रेरणादायी इतिहासकार, राजनीतिज्ञ र राष्ट्रसेवक।
वीरबहादुर बलायर – नेपालका अटुट आत्मा।
लेखक : एचबी ताम्राकार (पत्रकार, लेखक, सामाजिक विश्लेषक)
