काठमाडौँ।गृहजिल्ला पर्वतको जलजला गाउँपालिका–७ धाइरिङका कुल आचार्य अहिले बेलायतमा बसेर प्रवासी नेपाली समुदायका प्रभावशाली नेता बनेका छन् । सन् २००३ देखि नै गैरआवासीय नेपाली संघ (एनआरएनए) मा सक्रिय रहेका आचार्य अहिले पनि प्रवासी नेपालीको हकहितका लागि निरन्तर आवाज उठाइरहेका छन् ।
लामो समयदेखि बेलायतमा व्यवसाय गर्दै आएका उनी भन्छन् –
“हामीले नागरिकता त पायौं, तर त्यो अधिकारविहीन नागरिकता हो । गैरआवासीय नेपाली नागरिकता कागजको खोस्टो बन्नु हुँदैन, यसबाट पूर्ण अधिकार प्रयोग गर्न पाउनुपर्छ ।”
बालुवाटारको ऐतिहासिक क्षण
नेपालले संविधान जारी गरेपछि नेपाल नागरिकता ऐन २०६३ संशोधन गरी गैरआवासीय नेपालीलाई आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक अधिकार उपभोग गर्न पाउने व्यवस्था मिलाएको थियो ।
त्यो व्यवस्थाअन्तर्गत पहिलो गैरआवासीय नेपाली नागरिकता प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले बालुवाटारमा आयोजित विशेष समारोहमा तत्कालीन एनआरएनए अध्यक्ष कुल आचार्यलाई हस्तान्तरण गरेका थिए ।
त्यो क्षणलाई आचार्यले “देश र प्रवासबीचको ऐतिहासिक सम्बन्धको सुरुवात” भनेका छन् । तर अहिले पनि उनले नागरिकताबाट प्राप्त हुने अधिकार सीमित र अपूर्ण भएको बताउँदै आएका छन् ।“कागजी नागरिकता मात्रै दिएर राज्यको दायित्व पूरा हुँदैन । त्यो नागरिकता प्रयोग गर्न पाउने अधिकार दिलाउनुपर्छ ,” — कुल आचार्य, पूर्व अध्यक्ष, एनआरएनए
संघर्ष र चेतना
गैरआवासीय नेपालीको आर्थिक, सामाजिक र कानूनी अधिकारका पक्षमा आचार्य लामो समयदेखि सक्रिय छन् ।
उनका अनुसार, विदेशमा रहेका नेपालीलाई आफ्नो देशसँग आत्मिक र कानूनी रूपमा जोड्न नागरिकता नै मुख्य आधार हो ।
“गैरआवासीय नेपालीले पनि पूर्ण नेपालीको जस्तै अधिकार पाउनुपर्छ । अधिकार बिना नागरिकता केवल औपचारिकता मात्र हो ,” — आचार्य
आचार्यले गैरआवासीय नागरिकताको व्यवहारिक कार्यान्वयन सुनिश्चित गर्न निरन्तर सरकारलाई खबरदारी गर्दै आएका छन् । उनले हालैका सार्वजनिक मन्तव्यहरूमा “राज्यले प्रवासी नेपालीको योगदान र पहिचानको सम्मान गर्न नसकेसम्म यो नागरिकता अधुरो रहने” बताएका छन् ।
शिक्षा, प्रारम्भिक जीवन र योगदान
२०२९ सालमा पर्वतको धाइरिङमा जन्मेका आचार्यले प्रारम्भिक शिक्षा पर्वत, म्याग्दी र बाग्लुङ जिल्लामा प्राप्त गरे ।उनी पछिल्लो दुई दशकदेखि लण्डनमा बस्दै व्यवसाय र प्रवासी नेतृत्वमा सक्रिय छन् ।
एनआरएनएको स्थापना कालदेखि नै उनी संस्थागत एकता, पारदर्शिता र साझा नेपाली पहिचानका पक्षधर नेता मानिन्छन् ।
उनको कार्यकालमा एनआरएनएको संरचना विश्वव्यापी रूपमा सुदृढ बनाइएको र आपतकालीन सहयोग कोष, शिक्षा–स्वास्थ्यलगायत परियोजनाहरू सञ्चालन गरिएको थियो ।
अन्तर्राष्ट्रिय भूमिकाः देशका लागि प्रवासबाट आवाज
आचार्यले सधैं प्रवासी नेपालीको सीप, पुँजी र अनुभवलाई मातृभूमिको विकासमा जोड्नुपर्ने आवश्यकता औंल्याएका छन् ।
उनका अनुसार, “विदेशमा बसे पनि हरेक नेपालीको मुटु नेपालमै धड्किन्छ ।”
“गैरआवासीय नेपाली संघ कुनै दलको संस्था होइन । यो सबै नेपालीको साझा घर हो ,” — कुल आचार्य
निष्कर्ष
कुल आचार्य अहिले पनि अधिकारसहितको गैरआवासीय नेपाली नागरिकता सुनिश्चित गर्न संघर्षरत छन् ।
उनका अनुसार, यो नागरिकता केवल प्रतीक होइन, देशसँगको कानूनी नाता र गर्वको पहिचान हो ।“हामीले नागरिकता त लियौं । अब त्यसबाट अधिकार पनि प्रयोग गर्न पाउनुपर्छ । अधिकारविहीन नागरिकता स्वीकार्य छैन ,” — आचार्य
